Vrijdag 27 juni 2025, Groningen. Fotocredits Caroline Penris

Op vrijdag 27 juni 2025 kwamen erfgoedprofessionals, onderzoekers, beleidsmakers, erfgoedinitiatieven en jongeren samen in het Groningse Warffum voor de tweede landelijke netwerkbijeenkomst van het Netwerk Levend Erfgoed. De dag stond in het teken van Overdragers | Verjonging in het erfgoed, met een rijk en veelzijdig programma dat bestond uit praktijkvoorbeelden, optredens, en ontmoetingen. De Groningse setting – met onder meer KunstKerk Het Hogeland, Festival Op Roakeldais en Openluchtmuseum Het Hoogeland – bood een passende context voor het thema: erfgoed als iets dat door mensen wordt geleefd, ontwikkeld en gedeeld. 

Jongeren als erfgoedmakers van nu
Tijdens de ochtendsessie, waarin gesprekken en korte presentaties elkaar afwisselden, werd duidelijk dat jongeren op uiteenlopende manieren actief zijn met erfgoed – ook al herkennen ze dat zelf vaak niet als zodanig. Hun erfgoedbeleving is breed: sociaal, persoonlijk, verbonden met identiteit, muziek, lokale verhalen, rituelen en cultuur in de meest dynamische zin van het woord. Een terugkerend inzicht: jongeren willen niet alleen meedoen, maar ook meebeslissen en mede vormgeven. Ze zijn geen passieve deelnemers, maar actieve erfgoedmakers – als ze daartoe de ruimte krijgen. 

Openluchtmuseum Het Hoogeland
In het welkomstwoord van Stijn van Genuchten kwam het verhaal van het Openluchtmuseum Het Hoogeland aan bod: een museum dat grotendeels op zijn oorspronkelijke locatie is gevestigd en werkt met een reeks educatieprojecten voor basisscholen. Jongeren worden hier niet alleen als bezoekers benaderd, maar ook als medeproducenten. Voorbeelden zijn onder andere een junior directeurschap, een escape game ontwikkeld door scholieren en ambachtelijke workshops in samenwerking met KunstKerk.  

Beleidscontext: eigenaarschap en ondersteuning
Beleidsmatig werd het kader geschetst door Gábor Kozijn (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap).  

Er zijn twee belangrijke verdragen die als kader dienen van het beleid.  

• Het UNESCO-verdrag, dat zich richt op het behoud van immaterieel erfgoed. 

• Het FARO-verdrag, waarin participatie en actief meedoen centraal staan. 

 De overheid ondersteunt dit proces op drie niveaus: 

• Landelijk: via het ministerie van OCW en onder meer het uitvoeringsorganisaties KIEN, ontwikkeling Netwerk Levend Erfgoed en financieringsregeling via Fonds voor Cultuurparticipatie; 

• Provinciaal, via erfgoedhuizen en instellingen als Erfgoedpartners Groningen; 

• Gemeentelijk: als cruciale en dichtstbijzijnde schakel in de uitvoering en ondersteuning van gemeenschappen. 

 Uit recent onderzoek van KIEN en de RCE blijkt dat 42% van de jongeren tussen de 12 en 24 jaar actief is met erfgoed, maar dat zij zichzelf niet altijd als erfgoedbeoefenaars beschouwen. Jongeren hebben een bredere erfgoeddefinitie dan oudere generaties. Voor sommigen is iets van tien jaar geleden al erfgoed. Dat vraagt om een andere taal, andere vormen van erkenning en meer openheid voor wat we onder erfgoed verstaan,  

Erfgoedmonitor: https://erfgoedmonitor.cultureelerfgoed.nl/mosaic/dashboard/erfgoedbeoefening 

Leren, maken, meemaken: projecten uit de praktijk 

De Kloof – film maken mét jongeren
Afgelopen jaar werkte Sander Blom samen met Groningse jongeren aan de film De Kloof, waarin de kloof tussen stad en platteland centraal staat. In de media wordt vaak over deze kloof gesproken, maar wat vinden jongeren er eigenlijk zelf van? 

Daarom ging Blom met jongeren uit verschillende gemeenten – waaronder Oldambt – in gesprek. Het doel was niet alleen om input op te halen, maar om daadwerkelijk samen iets te maken. Het resultaat: drie korte films die samen een doorlopend verhaal vormen, in totaal goed voor 90 minuten film. De genres lopen uiteen van thriller en mockumentary tot dramatische komedie. 

De jongeren gaven vorm aan hun eigen verhaal. Deelnemers herkenden zich in de thematiek, reflecteerden op maatschappelijke beelden en vooroordelen, en voelden eigenaarschap over het eindresultaat. De film werd vertoond in dorpshuizen, bioscopen en op scholen, vaak in aanwezigheid van de makers zelf – wat leidde tot nieuwe gesprekken in de gemeenschap. Een interessante ontwikkeling is dat jongeren zichzelf – via dit project – ook als erfgoedmakers zijn gaan zien. Ze namen deel aan het verbeelden van een gedeeld maatschappelijk thema en droegen zo bij aan de culturele documentatie van hun tijd en omgeving. 

Kunstcentrum De Ploeg – erfgoed als gedeelde ruimte
In het nabijgelegen Uithuizen wordt binnenkort Kunstcentrum De Ploeg geopend in een voormalig schoolgebouw dat oorspronkelijk op de nominatie stond voor sloop. Sinds 2010 is gewerkt aan een herbestemming van het pand, dat nu ruimte biedt aan kunst, educatie, ontmoeting en lokaal erfgoed. 

Jongeren namen deel aan diverse projecten, waaronder een documentaire over de herplaatsing van een muurschildering van Jan van der Zee. Daarnaast participeerden zij in een nomadisch programma op verschillende locaties in Noord-Groningen, met aandacht voor digitale kunst, videokunst, performatieve vormen en intergenerationele overdracht. Kunst wordt hier niet alleen getoond, maar gedeeld en opnieuw geïnterpreteerd. 

De Wijk De Wereld – van maker tot mentor
Karin Noeken en Sietske Kleine Schaars deelden hun aanpak: van samen verhalen ophalen in de wijk tot het opzetten van een eigen ‘academie’, waarin jongeren geleidelijk verantwoordelijkheid krijgen en doorgroeien naar leidinggevende of artistieke rollen. Het succes is niet te vangen in formats, maar zit in het persoonlijke, in ruimte geven en in het begeleiden van de zoektocht.  

Door de jaren heen is een ‘academie’ gegroeid waarin jongeren worden meegenomen in het maakproces: eerst als deelnemer, vervolgens als meedenker en uiteindelijk als zelfstandig maker of producent. Het succes schuilt niet in vaste formats, maar in het onderlinge vertrouwen, de ruimte voor eigenheid en het leren door te doen.

Gea Smidt en Alex Tjoelker – Gronings Vuur en Groninger Museum
Een historisch speelgoedpaardje uit de archeologische collectie van het Groninger Museum speelt een bijzondere rol in de voorstelling Van Hoes. Dit kleine paardje, meer dan duizend jaar oud, werd ooit gevonden in de wierde van Ten Boer en vormt een tastbare link met het verleden van Groningen. Ondanks zijn bescheiden formaat draagt het object een rijk verhaal met zich mee over het dagelijks leven van mensen in vroegere tijden.

Om dit erfgoed ook voor jongere generaties tot leven te brengen, hebben Gronings Vuur en het Groninger Museum samen een cultuur-educatieprogramma ontwikkeld voor basisschoolleerlingen. In dit programma ontdekken kinderen niet alleen de geschiedenis van het paardje van Ten Boer, maar maken ze ook kennis met archeologie, cultuur en theater. Door middel van workshops, lesmateriaal en een bezoek aan de voorstelling worden leerlingen uitgedaagd om na te denken over hun eigen geschiedenis, omgeving en identiteit.

Zo komt het verleden op een speelse en toegankelijke manier tot leven, en ontstaat er ruimte voor verwondering, creativiteit en verbinding met het culturele erfgoed van Groningen.

Culture Capsule – hiphop als erfgoed
Sherlock Telgt, pionier uit de Nederlandse hiphopscene, vertelde over het project Culture Capsule, dat zich richt op het vastleggen, archiveren en doorvertellen van de hiphopgeschiedenis in Nederland, met nadruk op regio’s buiten de Randstad en op de migratieachtergrond van veel makers. 

Als iemand geïnteresseerd is, werkt het zo: jij als oudere toont oprechte interesse in wat die jongere doet. En die jongere raakt op zijn beurt geïnteresseerd in jou. Dat is de manier waarop je met jongeren werkt – vanuit echte betrokkenheid. Jongeren moeten kunnen kloten, dingen uitproberen. De urgentie is voelbaar: een deel van de eerste generatie hiphoppers is al overleden, terwijl hun verhalen nauwelijks zijn gedocumenteerd. Culture Capsule werkt samen met jongeren om dit erfgoed vast te leggen, bijvoorbeeld via audioarchieven, documentaires en co-creatieve projecten. Niet door jongeren in bestaande formats te dwingen, maar door oprechte, wederzijdse interesse en samenwerking. 

In de nachtcultuur zie je dat ook. Denk aan het archief van de School voor Nachtclubs in Amsterdam, een digitaal audioarchief dat is opgezet. Als je dat alleen aan jongeren had overgelaten, was het er misschien nooit gekomen.Maar nu zeggen ze: “Wow, zit jij bij een archief?!”. Het begint bij interesse, bij iets gemeenschappelijks. Samen dingen uitproberen, toffe ideeën testen, fouten maken. Dáár draait het om. 

Lunchprogramma bij Festival Op Roakeldais
Het lunchprogramma vond plaats tijdens het internationale dansfestival Op Roakeldais – een erfgoedfenomeen dat al 55 jaar jaarlijks wordt georganiseerd in Warffum. Het is een internationaal dans- en muziekfestival gewijd aan culturele dans, dat bekendstaat om zijn bijzondere sfeer van verbroedering. De deelnemende dansers verblijven een week lang bij gastgezinnen in het dorp, wat bijdraagt aan persoonlijke ontmoetingen en culturele uitwisseling.
Tijdens het lunchprogramma genoten we een uur lang van optredens van jeugd-dansgroepen uit China, Afrika en Zuid-Amerika. Ademloos keken we naar dit indrukwekkende culturele schouwspel. 

KunstKerk & MDT – jongeren als vrijwilligers én makers
KunstKerk in Het Hogeland ontwikkelt onder de noemer Verruim je Blik diverse projecten in het kader van de Maatschappelijke Diensttijd (MDT). Jaarlijks doen zo’n 175 jongeren mee aan deze trajecten, onder andere tijdens het festival Op Roakeldais. 

Jongeren zijn hier niet alleen ondersteunend actief, maar nemen ook inhoudelijke en organisatorische verantwoordelijkheid. Ze groeien binnen het project, van assistent tot volwaardig teamlid. Internationale uitwisseling, culturele workshops en gezamenlijke producties zorgen voor een intensieve leerervaring. Voor veel jongeren smaakt het naar meer. 

Jeffry Dekkers is een van de Youth Ambassadors. Hij vertelt hoe jongeren via MDT in contact komen met verschillende culturen, leren samenwerken en hun blik verruimen. Ze helpen bij de voorbereiding van festivals en leren hoe ze zelf een evenement kunnen organiseren. Jongeren kunnen doorgroeien binnen het project – als je het wilt en je het kunt, dan kan alles.

Maatschappelijke Diensttijd (MDT)
Wat houdt het in? Jongeren tussen de 12 en 30 jaar kunnen zich aanmelden voor een MDT-traject. Ze geven 80 uur van hun tijd aan een maatschappelijk project, zoals vrijwilligerswerk bij Op Roakeldais. Elk jaar doen zo’n 175 jongeren mee aan dit traject.
Het doel is om jongeren nieuwsgierig te maken, hen te laten proeven van maatschappelijke betrokkenheid en hen te inspireren zich verder te ontwikkelen. Voor velen smaakt het naar meer.

Niteshop – erfgoed in de superdiverse stad 

Lecyca Curiel groeide op in Groningen en woont nu in Rotterdam. Ze vertelt over de aanpak van Niteshop, waar levend erfgoed wordt gezien als alles wat mensen herkennen als gebruik, ritueel of traditie: sociaal, in beweging en betekenisvol genoeg om door te geven. Het leeft in alledaagse handelingen en ontmoetingen – van thee drinken tot de geur van een suikerfabriek – en ontstaat in de uitwisseling tussen mensen. In een superdiverse stad als Rotterdam wordt dat erfgoed zichtbaar in plekken zoals de Niteshop: een avondwinkel die functioneert als ontmoetingsplek en kenniscentrum, waar cultuur niet wordt vastgelegd maar geleefd. Curiel vergelijkt zo’n plek met een koelkast vol verschillende drankjes – elk met een eigen verhaal, allemaal naast elkaar. Erfgoed is hier geen erfstuk, maar iets wat voortdurend wordt gemixt, gedeeld en heruitgevonden.

Deze dynamiek brengt ook spanning met zich mee tussen de leefwereld en de systeemwereld. In de ’tussenruimte’ – waar verschillende werelden elkaar raken – ontstaat ruimte voor nieuwe verbindingen, mits die ruimte bewust wordt vormgegeven. Project Het Plein is een voorbeeld van hoe erfgoed door een nieuwe bril kan worden bekeken en als uitgangspunt voor verandering kan worden ingezet.

Afsluiting met poëzie en muziek
Dichter en theatermaker Kasper Peters, deelde zijn observaties in een afsluitende voordracht.

Een verhaal sterker dan de zee

Iemand vertelt over een dijk

en er is een dijk.

Een ander heeft een verhaal

over het land voor de dijk

en we zien een heuvel

gemaakt door mensen.

Een dijk zorgt voor de slapende heuvel

met een dorp erop dat verder ligt

dan de vloed en het wad.

Op het land, de heuvel en de dijk

liggen verhalen als bescherming

tegen het vergeten van de zee.

Heb je vragen over de dijk

zie je de oevers van de zee.

Voor een avond in de winter

voor een verhaal dat past in een fles

dat reist op de golven.

Singer-songwriter Harry Niehof sloot de dag muzikaal af met liedjes over erfgoed, verbeelding en vernieuwing – een intieme en krachtige afsluiting van een dag vol inspiratie, ontmoeting en perspectief.